Webcartoonist Gregorius Nekschot is in mei 2008 opgepakt door de Amsterdamse politie omdat zijn werk beledigend zou zijn voor ‘moslims en mensen met een donkere huidskleur’. Na verhoor is hij weer vrijgelaten, maar de kans bestaat dat hij alsnog vervolgd gaat worden. Hoewel je het werk van Nekschot verre van fijnzinnig kunt noemen, is dit een zwarte dag voor de vrijheid van meningsuiting in Nederland. Als steunbetuiging publiceert Nieuwe Media een eigen recensie van Nekschots werk, verschenen een jaar na de moord op zijn vriend Theo van Gogh.

November 2005. Een jaar geleden werd Theo van Gogh door een rabiate moslim als een varken geslacht omdat hij lasterlijke dingen had geschreven en gefilmd over de islam. Rond de herdenking van zijn dood laaide de discussie weer op over hoe vrij onze meningsuiting nog is. ‘Als ik zeg dat ik de Koran een kutboek vind, ben ik mijn leven niet meer zeker’, riep een geëmotioneerde Theodor Holman (goede vriend van Van Gogh) tijdens een herdenkinsdebat. Sommige meningen zijn blijkbaar minder vrij dan andere.

In het kielzog van Van Gogh dienden zich de afgelopen jaren allerlei andere islamkritikasters aan, waaronder politica Ayaan Hirsi Ali en de columnisten Ebru Umar en Afshin Ellian. Onder hen ook een cartoonist: Gregorius Nekschot. Samen met Van Gogh, Umar en nog een aantal geestverwanten werkte hij mee aan Van Goghs pamflet-website De Gezonde Roker. Nekschots cartoons lijken gedrenkt in bijtend vitriool. Nog altijd zorgen zijn prenten voor extreme polarisatie.

Welke ware naam er schuilgaat acher zijn pseudoniem, houdt Gregorius Nekschot angstvallig geheim. Op uitnodigingen (zoals voor de Clickies 2005, waarvoor hij was genomineerd) gaat hij al helemaal niet in. Als juryvoorzitter van die prijs nodigde ik hem uit per mail, maar dat aanbod wees hij resoluut van de hand: ‘Het is voor mijn gezondheid beter zo anoniem mogelijk te blijven. Een “dorpsgek” moet tegenwoordig voorzichtig zijn.’ Enkele weken later werd bekend dat de omstreden imam Abdul Jabbar van de Ven (de man die op tv Geert Wilders dood wenste) een aanklacht had ingediend tegen Nekschot bij Meldpunt Discriminatie Internet (MDI), waarbij hij bovendien oproepen om daar ook te gaan klagen had geplaatst op diverse moslimsites. Volgens Van de Ven zet Nekschot aan tot haat jegens moslims. In reactie hierop noemde de webcartoonist het MDI ‘een instituut dat zich graag laat gebruiken door politiek en religieus geïnspireerde tegenstanders van De Gulle Lach en De Vrijheid Van Meningsuiting’.

Vrijheid van meningsuiting, daar gaan de webcartoons van Gregorius Nekschot nadrukkelijk over. Of je diens cartoons smaakvol vindt of niet, ze lijken in ieder geval uitdrukking te geven aan ’s mans woede over de gruwelijke uitwassen van de islam en de vergoeilijking die de (linkse) politiek daartegenover stelt. Maar ook het katholicisme en de politiek in het algemeen moeten het bij Nekschot ontgelden. In zijn oordelen is hij grof en genadeloos. In een interview op Frontaal Naakt zegt Nekschot: ‘Er zijn nadrukkelijke taboes in Nederland, onderwerpen waarover je niet mag praten en als je dat wel doet is dat vloeken in de kerk. Dan krijg je onmiddellijk de hele goegemeente over je heen. Dat betekende voor mij dat ik mijn heil op internet heb moeten zoeken want voor mij was geen enkel platform.’

Op dat zelfgekozen platform gaat Nekschot in ieder geval helemaal loos. We zien moslims (ook Mohammed B., mét geluid!) zich afrukken op de koran, we zien een slavernijmonument voor de Nederlandse autochtone belastingbetaler, we zien Ruud Lubbers en Jan Pronk een uitgemergelde Afrikaanse vrouw verkrachten, we zien Jan Peter Balkenende een wao’er elektrocuteren tot hij weer wil werken. Nee, verfijnd is het allemaal niet en het leidt regelmatig tot verhitte discussies, maar het lijkt er toch op dat hij succesvol balanceert op het randje met wat juridisch aan te pakken is als laster en smaad.

Gregorius Nekschot komt gewoon eerlijk voor zijn (ongezouten) mening uit. Daarbij moet worden opgemerkt dat lang niet al zijn cartoons even beledigend en grof zijn. Een moderne democratie die vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel heeft, moet dit niet willen bestrijden. En toch gebeurt dat. Ook over Theo van Gogh wordt nog altijd regelmatig opgemerkt dat hij ‘maar niet zo beledigend over de islam had moeten schrijven’ – alsof dat een moord legitimeert. Moslims moeten maar gewoon leren omgaan met de directe, harde humor die zo kenmerkend is voor Nederland. Katholieken hadden daar indertijd Gerard Reve voor nodig, de moslims nu dus Theo van Gogh. En in diens kielzog ook Gregorius Nekschot.

Veel is nu gezegd over het doel van Nekschots werk: provoceren (neutraler geformuleerd: grenzen opzoeken) uit naam van vrijheid van meningsuiting. Gezien de groeiende angst onder Nederlanders om nog werkelijk te zeggen wat ze vinden, is dit een toe te juichen streven. Daarbij is het wel de vraag of Nekschot zichzelf niet tezeer overschreeuwt. Grappig kun je de meeste van zijn cartoons immers niet noemen. Ik kwam maar weinig spotprenten tegen die mij deden bulderen van het lachen. Maar het lijkt erop dat Nekschot dat ook helemaal niet ambieert. Hij wil de taboes, de instituties, de hypocrisie van de Nederlandse samenleving bekritiseren. Er spreekt veel verbittering en woede uit zijn werk.

De vorm waarin Gregorius Nekschot zijn werk giet, is niet revolutionair. Het is een rauw soort realisme, met stigmatiserende uitvergrotingen en karikaturen. Afrikanen hebben platte voorhoofden, joden hebben haakneuzen. Het is een stijl waarmee Nekschot lijkt te willen zeggen: ik belicht de werkelijkheid, ik vertel geen fantasieverhaaltjes. Wellicht het hardst komt de boodschap over via de ‘moslimvriendelijke’ kinderkleurplaten die Nekschot op zijn site aanbiedt: overgeneutraliseerde tekeningen die uit rechte lijnen en grote witvlakken bestaan, maar die door hun bijschrift een bijtend commentaar geven op de visies van moslims. Naast een oer-Hollandse boerin bij een molen staat het woord ‘Hoer’, naast twee fistfuckende leernichten staat ‘Varkens’.

Dit alles is verpakt in een website die eenduidig en simpel oogt. Jammer dat er geen overzichtsarchief is met alle Nekschot-cartoons. Voor de goede verstaander zijn er curieuze banners opgenomen naar instituten als het Prins Bernhard Censuurfonds, het NSB Fonds (zouden Nekschots aanvragen meermalen zijn afgewezen?), de Marcel van Dam Memorial Foundation, Preek de Jonge (‘stichtelijke humor voor de linkse kerk’) en de media-adviespraktijk van Fons de Poel (‘Mening = Feit’). Ook twee advocatenkantoren (waaronder dat van Gerard Spong) figureerden met een banner op de site, maar collega-cartoonist Jean-Marc van Tol zag daar de grap niet van in en stuurde de kantoren een waarschuwingsmail. Daarop zette Nekschot Van Tol als matennaaier te kakken en laaiden de discussies over diens ‘misselijke grappen’ weer op.

Ondertussen gaat Gregorius Nekschot gewoon door met zijn oncompromisloze cartoons. Hij verspreidt zijn woord via een speciale link-service waarmee anderen zijn cartoons simpel kunnen doorplaatsen. Of je het nu met hem eens bent of niet, Nekschot blijft online aanwezig. Laten we hopen dat dat ook blijft gelden voor de vrijheid van meningsuiting.

Dit artikel verscheen 13 november 2005 op de websites Comicbase.nl en Clickburg.nl.

Tags: Abdul Jabbar van de Ven, Ayaan Hirsi Ali, Balkenende, belediging, cartoons, censuur, discriminatie, Gregorius Nekschot, imam, Islam, Koran, MDI, Meldpunt Discriminatie Internet, Mohammed, moslims, opgepakt, profeet, racisme, satire, Theo van Gogh, Theodor Holman, vrije woord, vrijheid van meningsuiting

This entry was posted on Monday, July 28th, 2008 at 17:29 and is filed under Strips & Cartoons. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, or trackback from your own site.