Donker Zuid-Afrika
Zuid-Afrika stond dit jaar in het centrum van de aandacht. In de eerste plaats natuurlijk vanwege het WK voetbal, waar Oranje het tot de finale schopte. In het verlengde van dat mediaspektakel was er ook de internationale doorbraak van Zuidafrikaanse hiphop: Die Antwoord en Jack Parow stonden beide op Lowlands, terwijl zelfs de kijker van De Wereld Draait Door werd getrakteerd op de besnorde rapper met de langgeklepte pet. Aangezien ik geen zin heb om de zoveelste recensie te schrijven over de geniale gekte van deze beide hiphop-acts, zoom ik deze laatste dagen van het jaar in op het land waar het allemaal om draaide. Dat doe ik aan de hand van de dagboekstrip ‘Donker’ van Maaike Hartjes, die de vooroordelen van onze westerse wereld jegens Zuid-Afrika optekende.
Hier in Nederland floreren de vooroordelen over Zuid-Afrika nog levendig: de zwarte bevolking wordt nog steeds gediscrimineerd of is inmiddels vervallen in gewelddadige criminaliteit, de meeste blanken zijn koloniale racistische boeren en o ja: bijna iedereen heeft aids. Zoiets. In 2006 werd Maaike Hartjes uitgenodigd om voor enkele weken naar universiteitsstad Grahamstown te komen en daar een paar stripworkshops te geven. Samen met vriend Mark Hendriks toog ze erheen en leerde via lokale vrienden het land beter kennen. Of zoals op het boek zelf staat: “Ze komt in aanraking met de restanten van kolonialisme en Apartheid, maar vooral met haar eigen vooroordelen.”
Dat klinkt spannend, maar toch is Hartjes’ reisdagboek ‘Donker’ niet bepaald spannend geworden. Voortdurend wordt ze gewaarschuwd voor criminaliteit, maar ergere dingen dan een gestolen handtas van een vriendin maakt ze niet mee. Voor wie niet echt een beeld heeft bij Zuid-Afrika, kunnen sommige beschreven dialogen hier en daar de ogen openen. Wij westerlingen blijken alles wat we uit Zuid-Afrika kennen in een racisme-perspectief te plaatsen. Tijden zijn echter veranderd, en de bevolking ook. Zwarte mensen werken inderdaad vaak in de bediening en zijn heel nederig, maar dat zijn blanke obers ook. Best verrassend dat Hartjes er zelf in het land pas achterkomt dat niet 50 procent van de Zuidafrikanen blank is, maar slechts 9 procent. Dat staat zelfs in hoofdstuk één van de Lonely Planet.
Hoewel Hartjes in haar geijkte dagboekstijl leuke anekdotes en grappige details optekent, blijft haar boodschap (dat we bevooroordeeld zijn over het land) een beetje hangen in politiek-correcte oneliners als: “Ze zijn niet rijk maar hebben genoeg” en “Jullie zien een sloppenwijk, ik zie verbetering.” Aan het eind van het verslag heeft stress zich van haar meester gemaakt. “Wat is dit toch voor land? Ik heb zoveel moois gezien, maar heb het gevoel alsof ik elk moment in huilen uit kan barsten.” Mooi gezegd, maar de opbouw van die stress komt in het verhaal onvoldoende naar voren. Uitwerking van die emoties had dit reisdagboek een extra laag kunnen geven die het nu node mist.
De recensie van ‘Donker’ (Bezige Bij, ISBN 978-90-5492-296-4) verscheen in Stripschrift 412, december 2010.
Tags: Die Antwoord, Donker, Jack Parow, Maaike Hartjes, WK, Zuid-Afrika